W początkach XX wieku trudno byłoby znaleźć w Mikołowie miejsce bardziej malownicze niż ówczesną Nową Promenadę (niem. Neue Promenade), czyli obecne Małe Planty.
Niemiecka nazwa tej części mikołowskiego parku nawiązywała do długiej alei, zbudowanej w latach 1895-1896 z inicjatywy miejscowego Towarzystwa Upiększania Miasta (Verschönerungsverein Nicolai). Aleja ta – zwana wtenczas popularnie Promenadą – łączyła mikołowski Rynek z Wymyślanką, wiodąc wzdłuż prawego brzegu potoku Jamna i przecinając wpierw Małe, a następnie Duże Planty.
Część parku położona najbliżej Rynku – czyli obecne Małe Planty – była zarazem częścią najbardziej zadbaną i urokliwą; pod tym względem konkurować z nią mógł chyba tylko utworzony w 1899 roku Plac Wechselmanna na terenie Dużych Plant, o którym była już kilkakrotnie mowa na łamach „Gazety Mikołowskiej” (zob. poniżej).
Artykuł powiązany:
Charakterystyczna, murowana brama wejściowa do parku umiejscowiona była przy obecnej ul. Karola Miarki, tuż obok starego budynku mikołowskiej policji. Zaraz za nią znajdowały się kamienne, wiodące kilka metrów w dół schody.
Dawnej, ceglanej bramy już nie ma – zlikwidowano ją przy okazji gruntownej przebudowy tej części miasta, w wyniku której powstał m.in. Plac 750-lecia oraz łącznik pomiędzy nim a ulicą Karola Miarki. W tym samym czasie przesunięto też zejście na Małe Planty, oddalając je o kilkanaście metrów od Rynku.
Tuż za schodami znajdowała się przez wiele lat budka, w której sprzedawano zimne napoje i słodycze oraz niezbyt duży, lecz pieczołowicie pielęgnowany park, którego główną ozdobę stanowił niewielki staw z mostkiem (zasilany zapewne wodami przepływającej tuż obok Jamny) oraz duża biała figura, przywodząca na myśl klasyczne rzeźby z czasów greckich i rzymskich. Nie wiemy dziś, niestety, z jakiego materiału wykonana była ta rzeźba. Po przecięciu parku alejka – podobnie jak dziś – wiodła łagodnym łukiem ku ulicy Górniczej i dalej – w kierunku Wymyślanki.
W początkach ubiegłego stulecia Małe Planty były popularnym miejscem spacerów, odwiedzanym chętnie zarówno przez nobliwych mieszczan, jak i przez bose, rozdokazywane dzieci. Urodę tego zakątka Mikołowa doceniali również twórcy pierwszych mikołowskich pocztówek, dzięki czemu ślad jego dawnego blasku zdołał przetrwać do naszych czasów.
Niestety, z upływem czasu blask ten począł przygasać, tym bardziej, że w okresie międzywojennym władze miejskie skupiły swą uwagę na intensywnej rozbudowie Dużych Plant, które w tamym czasie sukcesywnie powiększano, dokupując i przyłączając do parku przyległe działki rolne, a cały teren zadrzewiano, upiększano i wzbogacano o kolejne obiekty.
W czasach PRL po dawnym parku na Małych Plantach pozostały już tylko wspomnienia. Dewastacji uległy zresztą w owym czasie obie części mikołowskiego parku: zarówno Małe Planty, jak i położone po przeciwległej stronie ulicy Górniczej Duże Planty.
Dopiero w ciągu ostatnich kilkunastu lat Małe Planty rozkwitły ponownie, choć już w nieco zmienionej, bardziej współczesnej formie: z zadrzewioną i oświetloną latarniami alejką, ciągiem stylowych ławek oraz z obleganym przez najmłodszych placem zabaw. Od dawna też nie ma tutaj potoku Jamna, którego otwarte niegdyś koryto zasypano, a wody wtłoczono w położone pod ziemią, betonowe rury.
Charakterystyczna lokalizacja Małych Plant – zarówno tych dawnych, jak i tych obecnych – nasuwa nieuchronne skojarzenia z głęboką na kilka metrów niecką rozległego stawu. I jest to skojarzenie jak najbardziej słuszne: jeszcze na przełomie XVIII i XIX wieku znajdował się w tym miejscu spory staw rybny, a właściwie zespół trzech poprzedzielanych groblami stawów. Były to tak zwane Stawy Miejskie, zasilane wodami przepływającej przez nie Jamny.
Sąsiadowały one ze znacznie rozleglejszym Stawem Młyńskim, który znajdował się w miejscu obecnego placu targowego i oddzielony był od Stawów Miejskich potężną groblą, po której szczycie biegnie współczesna ulica Karola Miarki. Stawy Miejskie zostały osuszone w początkach XIX wieku; Staw Młyński, którego spiętrzone wody napędzały jeden z najstarszych młynów wodnych w mieście, przetrwał nieco dłużej – zlikwidowano go mniej więcej w połowie XIX stulecia.
Lokalizację owych stawów można zobaczyć m.in. na mapce zamieszczonej w monografii Konstantego Prusa z 1932 roku (po ostatniej stronie) lub w jednym z jej reprintów (1992, 1997).
Źródła drukowane: [SZD0044]
• Dawno temu w Mikołowie. Kalendarium historyczne do 1939 roku, M. Dmetrecki, Mikołów 2010.
• Mikołów z perspektywy 150 lat, R. Szendzielarz, B. Bromboszcz, Mikołów 2009, s. 71-75, 110-113.
• Neue Promenade: Urokliwy park w niecce dawnego stawu, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 12/2012 (261), XII 2012, s. 38.
• Z przeszłości Mikołowa i jego okolicy, K. Prus, Katowice-Mikołów 1932, s. 163-164, 231-232.
Artykuły dot. Placu Wechselmanna:
• Gest filantropa: 10 000 marek na wieczne czasy, B. Jeske-Cybulska [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 01/2011 (238), I 2011, s. 45.
• Gdzie znajdował się plac rycerza von Wechselmanna?, R. Szendzielarz [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 10/2007 (199), X 2007, s. 29.
• Plac Wechselmanna, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 11/2010 (236), XI 2010, s. 57.
