Choć informacje zawarte w urzędowych rejestrach są z reguły suche i lakoniczne, z tych kilku zapisanych w dokumentach dat, imion czy nazwisk można czasem odczytać aż nazbyt wyraźne ślady wielu dawnych tragedii.
Za przykład posłużyć mogą informacje z 1875 roku, zamieszczone w Głównym Rejestrze Zgonów USC w Podlesiu. Temu właśnie Urzędowi Stanu Cywilnego gmina Kamionka podlegała aż do momentu jej likwidacji i włączenia do miasta Mikołowa w 1935 roku.
Z zapisów tych wynika, że w dniu 10 grudnia 1875 roku, o godzinie 22.00, w katowickim zakładzie o nazwie „Jacobshütte” doszło do tragicznego wypadku, w którym wskutek uduszenia (durch Erstickung) zginęło aż 7 osób pochodzących z Kamionki.
Wszystkie ofiary należały do dwóch kamionkowskich rodzin: Furgołów i Kaliszów. Zginęli wówczas:
- Józef Furgoł, 18 lat, ur. Kamionka, zam. Kamionka, s. Tomasza i Marii z d. Wycisło,
- Jakub Furgoł, 24 lata, ur. Kamionka, zam. Kamionka, s. Tomasza i Marii z d. Wycisło,
- Rozalia Furgoł, 17 lat, ur. Kamionka, zam. Kamionka, c. Tomasza i Marii z d. Wycisło,
- Joanna Furgoł, 45 lat, ur. Łaziska, zam. Kamionka, c. Tomasza Wycisło z Łazisk,
- Jakub Kalisz, 49 lat, ur. Mokre, zam. Kamionka, wdowiec po Marii z d. Bałuch,
- Albert Kalisz, 21 lat, ur. Kamionka, zam. Kamionka, s. Jakuba i Marii z d. Bałuch,
- Jan Kalisz, 18 lat, ur. Kamionka, zam. Kamionka, s. Jakuba i Marii z d. Bałuch.
W przypadku rodziny Furgołów, zgon czwórki swoich krewnych zgłosił Urzędowi Tomasz Furgoł, czyli głowa rodziny. Furgołowie mieszkali niegdyś m.in. po prawej stronie obecnej ulicy Paprotek, a także w gospodarstwie przy dzisiejszej ulicy Cienistej (gospodarstwo nr 27). Nie mamy obecnie pewności, z której odnogi rodziny pochodziły ofiary wypadku; pewne poszlaki sugerowałyby, że z pierwszej.
Z kolei o śmierci trójki Kaliszów Urząd Stanu Cywilnego w Podlesiu powiadomiony został przez Jana Wolnego, ówczesnego sołtysa Kamionki. Rodzina Kaliszów zamieszkiwała w gospodarstwie pomiędzy obecnymi ulicami: Paprotek i Wieczorka (gospodarstwo nr 29).
Nawiasem mówiąc, z tej właśnie rodziny pochodził m.in. Henryk Kalisz (1898-1952), przedwojenny członek mikołowskiej Rady Miejskiej (1932-1939), a przez krótki czas również wiceburmistrz miasta Mikołowa (1945). Był on wnukiem Jakuba Kalisza, który zginął w Jacobshütte w wieku 49 lat.
Powróćmy jednak do roku 1875. Za swoisty znak tamtych czasów uznać można fakt, że w ówczesnej prasie lokalnej próżno szukać jakiejkolwiek wzmianki o wypadku w Jacobshütte. Tragiczna śmierć siedmiorga robotników w samym centrum Katowic nie była, jak się wydaje, epizodem wystarczająco znaczącym, aby trafić na łamy katowickich czy górnośląskich gazet.
Sam zakład, w którym doszło do tej tragedii, powstał w 1856 roku, zaś produkcję uruchomiono w lutym roku następnego. Jego nazwa – którą przetłumaczyć można jako „Huta Jakub”, względnie „Huta Jakuba” – zapisywana była w języku niemieckim na kilka sposobów, między innymi w formie: Jacobshütte, Jacobs-Hütte, Jakobs-Hütte, Jakobshütte oraz Jacob Hütte.
Była to pierwsza mechaniczna lejarnia żelaza w Katowicach i uruchomiona została przez spółkę, którą tworzyli: inspektor hutniczy Kremski z Lipin, dyrektor w branży metalurgicznej Kozuschek z Wrocławia, inwestor i były burmistrz Tarnowskich Gór Antoni Klausa oraz hutmistrz Herman Rosse, późniejszy wiceburmistrz ustanowionego w 1865 roku miasta Katowice.
Obszerna parcela huty umiejscowiona była po zachodniej stronie ulicy Stawowej, zajmując większą część kwartału ograniczonego obecnymi ulicami 3 Maja – Stawowa – Chopina – Słowackiego, głównie po jego wschodniej stronie. Główna odlewnia żelaza znajdowała się w miejscu dzisiejszych kamienic przy ulicy Stawowej nr 5-7. Zakład obejmował m.in. kuźnię z napędem parowym, odlewnię, warsztat kowalski oraz stolarnię.
Lokalizacja huty ukazana na planie Katowic z 1880 roku. Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Katowicach.
W czasie, gdy doszło do wypadku, właścicielem huty był Gerhard Erbreich, który nabył ją w 1868 roku, a odsprzedał w 1889 roku. W połowie lat siedemdziesiątych XIX wieku Jacobshütte zatrudniała około 84 pracowników i wytwarzała do 1000 ton odlewów stalowych rocznie.
Bardziej szczegółowe informacje na temat historii, wyglądu i wyposażenia huty oraz stosowanych tam metod produkcyjnych odnaleźć można w zamieszczonych poniżej artykułach.
Najstarsze widoki Katowic: Huta Jakub, Henryk Szczepański, 2016, „Kronika Katowicka” nr 43/2016.
Huta Jacob, tekst niesygnowany, publikacja 2020, Portal internetowy www.slaskiesiemianowice.pl.
Zakład został ostatecznie zlikwidowany w latach 1891-1892, po połączeniu go z nowszą i większą Hutą Ferrum na katowickim Zawodziu. Całe wyposażenie huty wywieziono na Zawodzie, a dotychczasowe zabudowania przy ulicy Stawowej wyburzono.
Na zwolnionej w 1893 roku parceli wzniesiono wnet istniejące do dziś kamienice w stylu eklektycznym i neorenesansowym, z których większość powstała jeszcze przed nadejściem XX stulecia. Sama ulica Stawowa przekształciła się z czasem w jeden z najpopularniejszych i najbardziej reprezentacyjnych deptaków w samym centrum Katowic.
Po dawnej hucie, w której tamtej grudniowej nocy zginęło siedmioro mieszkańców Kamionki, nie pozostał najmniejszy nawet ślad; jej teren pokrywa gęsta, zabytkowa już dziś zabudowa.
Natomiast w dniu 11 grudnia 1992 roku – niemal dokładnie w 117. rocznicę wypadku – w kamienicy pod numerem 5, czyli w miejscu dawnej odlewni, otwarto pierwszą na Śląsku i trzecią w całej Polsce restaurację szybkiej obsługi sieci McDonald’s.
Życie toczy się dalej…
Źródła drukowane: [SZD0066]
• Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni, J. Moskal, Katowice 1993, s. 27.
• Historja górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku, Część 2, J. Piernikarczyk, Katowice 1936, s. 174-181.
• Huta Jacob [w:] Portal internetowy www.slaskiesiemianowice.pl, artykuł w formacie PDF, opublikowano 02.07.2020, dostęp 28.12.2020.
• Kamionka. Monografia historyczna, A.A. Jojko, Mikołów 2006, s. 430, 434.
• Najstarsze widoki Katowic: Huta Jakub, H. Szczepański [w:] „Kronika Katowicka” nr 43 z XII 2016, s. 8-9.
• Oberschlesien, sein Land und seine Industrie, B. Kosmann, Gleiwitz 1888, s. 40, 125, 186.
Źródła archiwalne:
• Specialkarte der Oberschlesischen Bergreviere unter Angabe der Lage der verliehenen Bergwerke, 1880, Nr 6i, Sect. Kattowitz [1:10 000], wyd. Berlin 1883, oprac. Königlich Oberbergamt zu Breslau, Archiwum Państwowe w Katowicach, sygn. WUG Kat kart OBB III 174 33, nr zespołu: 396.
• Sterbe-Haupt-Register Register des Königlich Preussischen Standesamts Podlesie pro 1875, vol. II, no. 33-39, w posiadaniu Urzędu Stanu Cywilnego w Katowicach.
