Najkrótsza droga z mikołowskiego Centrum Handlowego, zwanego popularnie „targowiskiem”, do ulicy Karola Miarki wiedzie dziś wygodną, utwardzoną ścieżką, która rozpoczyna się na tyłach remizy strażackiej i biegnie stąd równolegle do ulicy Konstantego Prusa [GPS].
Wędrując wzdłuż wysokiej, stromej skarpy wznoszącej się po południowej stronie ścieżki, nie sposób nie odnieść wrażenia, że znajdujemy się w korycie dawnego, nieistniejącego już strumienia. I to wrażenie jest jak najbardziej słuszne – jeszcze kilkadziesiąt lat temu płynął tędy całkiem spory potok.
Stempnik (Stępnik), bo tak nazywał się ten ciek wodny o długości około 3 km, był jednym z lewych dopływów Jamny. Wypływał on z zalesionych terenów na pograniczu Łazisk Dolnych i Mikołowa, u zbiegu dzisiejszych ulic: Wroniej, Wodnej i Polnej. Płynął następnie szerokim łukiem na północny wschód, ku dzisiejszej ulicy Rybnickiej w Mikołowie, a dalej – począwszy od dawnej kolonii Małe Mokre – spływał wzdłuż tej ulicy, po jej południowej stronie. Swój bieg kończył w dużym, nieistniejącym już dziś stawie na potoku Jamna, zwanym niegdyś Stawem Młyńskim. W miejscu dawnego stawu znajduje się teraz mikołowskie Centrum Handlowe, czyli „targowisko”, a lokalizację niegdysiejszego młyna wodnego wskazuje obecna restauracja Mocca D’oro.
Ten całkowicie zapomniany już dziś potok zaznaczono m.in. na pruskiej mapie stolikowej z 1827 roku, gdzie opisano go dwukrotnie jako „Stempnik”. Na mapie tej ukazano również kilkanaście niewielkich stawów paciorkowych na tym potoku, wykorzystywanych zapewne do hodowli ryb. Szczególne zagęszczenie tych stawów można zaobserwować przy ulicy Rybnickiej, na wysokości tak zwanej Chechlówki, czyli na odcinku pomiędzy ulicami Rymera i Fabryczną. Niektóre z tych stawów przetrwały aż do drugiej połowy XX wieku, a jeden – największy spośród nich – istnieje w zasadzie do chwili obecnej: to znany wszystkim staw przy dawnej papierni.
Końcowy odcinek potoku Stempnik ukazano też m.in. na planie Viebiga z 1811 roku, nie podano tam jednak jego nazwy.
Potok wraz z kilkoma zachowanymi na nim stawami możemy również odnaleźć na każdym kolejnym wydaniu topograficznych map stolikowych, publikowanych w skali 1:25 000 od drugiej połowy XIX wieku aż po czasy powojenne. Na żadnej z tych map nie podano jednak jego nazwy, najwyraźniej więc wyszła ona z użycia stosunkowo wcześnie.
Inna sprawa, że XX wiek nie był już dla Stempnika okresem świetności. Los potoku został w zasadzie przesądzony w chwili, gdy Karl G. Dittrich założył nad jego brzegiem swoją papiernię (1862) i z biegiem lat Stempnik coraz bardziej przypominał mało efektowny ściek. Autorzy monografii Mikołowa z 2002 roku wspominają go słowami: „Dalej, w dole płynęła rzeczka niosąca wody odpadowe z papierni”. Z biegiem czasu nawet i ten zdegradowany, przemysłowy ściek począł całkowicie zanikać.
W chwili obecnej potok w zasadzie nie istnieje. Otwarte koryto ze śladami wody widoczne jest jeszcze (z przerwami) w jego środkowym biegu, do wysokości ul. Fabrycznej. Pozostałością po Stępniku jest również głęboka, lecz sucha dziś dolina na tyłach piekarni przy skrzyżowaniu ulic K. Prusa i K. Miarki oraz jej znacznie lepiej zachowana kontynuacja po przeciwległej stronie ul. Miarki (aż do targowiska) wraz z wysoką skarpą umiejscowioną obok gmachu należącego do niedawna do ING Banku Śląskiego.
Sama nazwa nie jest już w Mikołowie używana. Jej geneza pozostaje zagadką; możliwe, że pochodzi ona od nazwiska Stępień (Stempień), należącego na przykład do dawnego właściciela fragmentu samego potoku lub któregoś z istniejących na nim stawów. W tym kontekście warto zauważyć, że w pobliskich Wyrach, przy ulicy Leszczynowej, znajduje się spory, choć wysychający już obecnie staw o nazwie Stępnik [GPS].
Źródła drukowane: [SZD0029]
• Mikołów w XX wieku, B. Bromboszcz, R. Szendzielarz, Mikołów 2002, s. 77.
• Z przeszłości Mikołowa i jego okolicy, K. Prus, Katowice-Mikołów 1932, s. 163-164.
• Źródła kartograficzne do dziejów Mikołowa (do 1945 roku), P. Greiner, M. Mączka, Mikołów 2007, 14-15, 21, VII, IX.
Źródła archiwalne:
• Mapa Szczegółowa Polski WIG 1:25 000 w cięciu map zaborczych, Rejon Zagłębie Polskie, Arkusz 15, 3391 (5879) Mikołów 1926, sygn. G6520 s25 .P61, ze zbiorów Library of Congress, Washington, DC, USA.
• Mapa Szczegółowa Polski WIG 1:25 000, P48 S28A (4828 A), Mikołów 1939, sygn. G6520 s26 .P6, ze zbiorów Library of Congress, Washington, DC, USA.
• Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt Ostdeutschland), 5879 (3391) Nikolai 1914, ze zbiorów Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.
• Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt Ostdeutschland), 5879 (3391) Nikolai ca 1942, ze zbiorów University of California Berkeley Library, USA.
• Urmaßtischblatt Bande II, 1827, Blatt 4 [Mikołów] [1:25 000], oprac. E. von Sydow, Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddz. Gliwice, Zbiór kartograficzny, sygn. 351.
• Zeichnung von der Stadt Nicolay 1811, oprac. Viebig, AP Opole, Rej. Opol. Kart., sygn. IX/52.
