Nie tak dawno ukazał się na łamach „Gazety Mikołowskiej” artykuł, przybliżający Czytelnikom wygląd herbu dawnej wsi Kamionka w kształcie, w jakim został on nam przekazany przez Mariana Gumowskiego w jego książce z 1939 roku. W artykule tym znalazło się również szereg faktów dotyczących dziejów Kamionki jako śmiłowickiego przysiółka (1724/32-1812) oraz samodzielnej gminy (1812-1935), a także rekonstrukcja przypuszczalnego wyglądu jej pieczęci herbowej, wykonana w oparciu o przekaz Gumowskiego.
Artykuł powiązany:
W swojej pracy Marian Gumowski nie zamieścił oryginalnego odcisku pieczęci herbowej Kamionki, ograniczając się jedynie do krótkiego opisu jej wyglądu oraz treści legendy. Co więcej, intensywne poszukiwania oryginalnego odcisku kamionkowskiej pieczęci, prowadzone przez niżej podpisanego przez ponad 3 lata, przez dłuższy czas nie przynosiły żadnych rezultatów, gdyż wszelkie odnajdywane dokumenty z kilku pierwszych dziesięcioleci XIX wieku – a więc z czasów, gdy pieczęć herbowa Kamionki mogła być używana – były albo w ogóle nieopieczętowane, albo też rozmyślnie uszkodzone (ktoś powycinał z nich odciski pieczęci).
Ostatecznie jednak – szczęśliwym zbiegiem okoliczności – odcisk taki udało się odnaleźć, i to zarówno w wersji lakowej, jak i tuszowej.
Aż do połowy XIX stulecia metalowe tłoki pieczęci gminnych przeznaczone były w zasadzie wyłącznie do laku (wklęsły rysunek dawał wrażenie wypukłości), jednak powszechną praktyką było też wykonywanie za ich pomocą stempli z użyciem tuszu, co na papierze dawało efekt negatywowy.
W taki właśnie sposób powstał zaprezentowany tutaj odcisk pieczęci herbowej Kamionki, który znalazł się na jednym z dokumentów załączonych do akt gruntowych w Archiwum Książąt Pszczyńskich.
Pieczęć herbowa Kamionki, używana najprawdopodobniej w latach 1812-1864. Odcisk negatywowy (pieczęć lakowa + tusz) z 1856 roku. Ze zbiorów APK Oddział w Pszczynie.
Było to jednostronicowe pismo sporządzone w dniu 8 lutego 1856 roku na Kamionce, potwierdzające w trybie urzędowym, że zabudowania w gospodarstwie chałupniczym Jakuba Kalisza (gospodarstwo nr 29) zostały uszkodzone przez potężną wichurę, w związku z czym będzie on musiał dokonać w ciągu nadchodzącego lata reperacji domu mieszkalnego oraz stodoły. W imieniu gminy Kamionka podpisy złożyli: Franciszek Godziek, sołtys Kamionki latach 1846-1874, a także członkowie kamionkowskiego Sądu Miejscowego (Ortsgericht): Woitek Wollny i Morcin Wolny (wójt w latach 1839-1846), całość zaś uzupełniono o pieczęć w formie negatywowej.
Pismo z dnia 8 lutego 1856 roku, z odciskiem pieczęci herbowej gminy Kamionka. Ze zbiorów w Archiwum Państwowego w Pszczynie.
Odnalezienie tego odcisku rzuca nowe światło na co najmniej kilka istotnych kwestii:
- W ogólnym zarysie, oryginalna pieczęć herbowa jest zbliżona do sporządzonej uprzednio rekonstrukcji. Najistotniejsze różnice występują w obrębie samego herbu (o czym poniżej), zaś w dolnym napisie wyraz CREYS przesunięty jest nieco bardziej w lewo, niż można byłoby zakładać.
- Brak litery „D” w wyrazie „gmina” (niem. GEMEINDE) był najwyraźniej pomyłką twórcy tej pieczęci (projektanta? rytownika?). Co więcej jednak, w słowie tym pojawiła się jeszcze jedna, ewidentna pomyłka, której Gumowski nie zauważył: na pieczęci nie widnieje wszak zapis GEMEINE (jak pisze Gumowski), lecz forma fonetyczna: GEMAINE. Jest to zresztą interesujący dowód na to, jak „doskonałą” niemczyzną władała kamionkowska elita z początków XIX stulecia.
- Średnica pieczęci jest nieco mniejsza od podanej przez Gumowskiego (29 mm zamiast 30 mm).
- Sporządzony przez Gumowskiego odrys herbu okazuje się nie do końca wierny. Proporcje pomiędzy wielkością domu i wzgórza są w rzeczywistości znacząco inne niż w wersji Gumowskiego: wzgórze jest znacznie większe, a budynek – wyraźnie mniejszy. Na przedstawionym tutaj odcisku widać również kontury dodatkowych drzew po bokach wzgórza (u jego stóp), których w odrysie Gumowskiego brakuje. Tak duża niedokładność wybitnego heraldyka wydaje się nieco zaskakująca, możliwe jednak, że dysponował on odciskiem znacznie gorszej jakości i niektórych elementów mógł się jedynie domyślać.
Omawiane tutaj pismo sporządzono w 1856 roku, co wskazuje, że pieczęci herbowej Kamionki używano również w początkach II połowy XIX wieku. Można zatem założyć, że pozostała ona w użyciu aż do momentu wprowadzenia w całym powiecie pszczyńskim nowych zestawów pieczęci gminnych (bezherbowych, napisowych), co nastąpiło pod koniec 1864 roku.
Kamionka jest obecnie jedyną dawną wsią w obrębie miasta Mikołowa, w przypadku której znany jest komplet pieczęci gminnych z całego okresu jej samodzielnego funkcjonowania (1812-1935).
Źródła drukowane: [SZD0061]
• Herb Kamionki. Dom z trójkątnym dachem, z drzewem u boku, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 02/2006 (179), II 2006, s. 16.
• Herby i Pieczęcie Miejscowości Wojew. Śląskiego z 438 rycinami, M. Gumowski, Katowice 1939, s. 114.
• Kamionka. Monografia historyczna, A.A. Jojko, Mikołów 2006, s. 25-32.
• Pieczęć herbowa Kamionki odnaleziona. Gospodarstwo zniszczone przez potężną wichurę, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 11/2006 (188), XI 2006, s. 43.
• Zapomniane herby mikołowskich sołectw. A co z Paniowami?, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 09/2004 (162), IX 2004, s. 26-27.
Źródła archiwalne:
• Grund Acten No 29 Smilowitz, sygn. AKP XII 7656, Archiwum Państwowe w Katowicach, oddział w Pszczynie.
