Johann Paul von Werner – Pan na Bujakowie

Jeszcze w pierwszej połowie XVIII wieku wieś Bujaków podzielona była na trzy działy: Górny (Oberhof), Średni (Mittelhof) oraz Dolny (Niederhof), zaś każda z tych części miała innego właściciela oraz osobny folwark. Proces ponownego „jednoczenia” wsi dokonał się dopiero za rządów rodziny Cybulków:

• 17 kwietnia 1714 – Jan Cybulka z Litultowic nabył od Adama Rayskiego Górny Bujaków.
• 16 marca 1733 – Jan Wacław Cybulka dokupił od Józefa B. Bujakowskiego Średni Bujaków.
• 31 maja 1754 – Gustaw Cybulka dokupił od swej żony, Joanny, Dolny Bujaków.

Kolejni właściciele Bujakowa nabywali już odtąd zawsze całą, niepodzieloną wieś.

Pierwszym z nich był generał Johann Paul von Werner, który w dniu 31 maja 1766 roku, za sumę 29 000 guldenów reńskich (= 19 333 talary), nabył wieś Bujaków od Gusta­wa Cybulki.

Nawiasem mówiąc, Gustaw Cybulka był ostatnim dziedzicem Bujakowa, który zamieszkiwał tutaj na stałe; wszyscy kolejni właściciele wsi zarządzali ma­jątkiem na odległość, poprzez zarządców lub dzierżawców. Tłumaczy to poniekąd, dlaczego w Bujakowie – w odróżnieniu od Mokrego czy Paniów – nie zachował się dawny dworek dominialny, a jedynie dwa folwarki (na dawnych działach Górnym i Dolnym).

Johann Paul von Werner, znany częściej jako Paul Werner, urodził się 11 grudnia 1707 roku w Raab (ocenie Győr), na Węgrzech.

Służbę wojskową rozpoczął w 1723 roku w mundurze austriackim, jednak w 1750 roku przeszedł do armii pruskiej, a bezpośrednim powodem tej zmiany były liczne przypadki dyskryminowania go w awansach z uwagi na jego wyznanie. Skierowany do służby w 6. Regimencie brunatnych huzarów gór­nośląskich, z czasem został jego dowódcą. Paul von Werner zyskał sławę jako jeden z naj­wybitniejszych pruskich generałów, wielokrotnie odznaczany, m.in. orderem Pour le Mérite (1758). Prywatnie był on także właścicielem licznych ma­jątków na Górnym Śląsku, w tym m.in.: Byciny, Czarnuchowic, Kończyc, Pawłowa, Ścierni, Zabrzega oraz Przyszowic.

W wydanej w 1995 roku monografii Bujakowa Ludwik Musioł pisał o nim m.in.:

„Syn wojskowego (Oberwachtmeister). W chłopięcym wieku wstąpił do [austriackiej] armii cesarskiej i w czasie pierwszej wojny o Śląsk walczył jako cesarski rotmistrz przeciw Prusa­kom. Przeszedł następnie na służbę w armii pruskiej i tu od razu awansował do stopnia podpułkownika husarii, tzw. od koloru munduru husarów brunatnych, których sztab znajdował się w Bytomiu, a później w Tarnowskich Gó­rach. W roku 1756 zawarł ślub z Marią Szymońską, córką właściciela Przyszowic. W trzeciej wojnie śląskiej odznaczył się ze swoją husarią w bitwach, otrzymał rangę generała i wysokie odznaczenia. Na czele korpusu w r. 1760 przeprowadził odsiecz Kołobrzega, oblężonego przez Szwedów i Rosjan. Na pamiątkę tego czynu wybito wówczas złoty medal z napisem: „Paulus a Werner, Colbergae liberator”.

Ten unikalny medal, o którym wspomina Ludwik Musioł, a który znany był nam dotąd jedynie z opisów, znajduje się m.in. w zbiorach National Maritime Museum w Lon­dynie. Został on wykonany w 1760 roku, a jego twórcą był N. Giorgi. Medal o wadze 57g wybito w srebrze, jego średnica wynosi 54 mm.

Na awersie umieszczono popiersie generała Paula von Wernera, w płaszczu i bez peruki. W otoku znajduje się łaciński napis: PAULUS A WERNER COLBERGAE LIBERA­TOR (= Paweł von Werner, wyzwoliciel Kołobrzegu).

Z kolei na rewersie widzimy antycznego wojownika w hełmie i z tarczą Prus w dłoni, stojącego na morskim wy­brzeżu i ochraniającego przed atakiem morskiego potwora kobiecą postać, symbolizującą Pomeranię. Ta ostatnia ma na głowie koronę i dzierży tarczę z symbolami Kołobrzegu. W otoku umieszczono łaciński napis: RES SIMILIS FICTAE (= Rzecz podobna do fikcji), a u dołu: POMERAN. LIBERATA MDCCLX (= Pomorze wyzwolone 1760).

W 1760 roku ukazał się także drugi medal upamiętniający oswobodzenie Kołobrzegu, będący dziełem tego samego artysty. Jego rewers jest identyczny, jak w przypadku medalu ku czci Paula von Wernera, na awer­sie zaś umieszczono podobiznę odzianego w mundur Heinricha Sigismunda von der Heyde (1703-1765), dowódcy obrony miasta, w peruce i ze spiętymi włosami. W otoku znaj­duje się napis w języku łacińskim: HENR. SIGISMUND. VON DER HEYDE COLBERG.[AE] DEFENSOR (=  Henryk Zygmunt von der Heyde, obrońca Kołobrzegu).

Obydwa medale z 1760 roku to unikaty i w zasadzie nie sposób ich zdobyć. Jednak miłoś­nicy historii pruskiej i niemieckiej wojskowości do dziś mogą nabyć cynowe, ręcznie malowane figury generała Paula von Wernera (120 mm), wykonywane przez Ulri­cha Puchalę z Niemiec. Nie są one tanie: w zależności od typu i sposobu malowania, ich ceny wynoszą od 70 do nawet 270 euro. Na rynku kolekcjonerskim pojawiają się również inne figurki generała von Wernera, pochodzące z różnych okresów i wykonywane przez różnych producentów, w wielu rozmiarach.

Paul von Werner zmarł 25 stycznia 1785 roku w swoim majątku Bycina pod Gliwicami i pochowany został w kruchcie gliwickiego klasztoru, późniejszego kościoła św. Krzyża.

Po jego śmierci właścicielami Bujakowa zostali: wdowa po nim i ich syn, August von Werner. Ten ostatni pożyczył pod zastaw dóbr bujakowskich 11 000 talarów, których nie był w stanie spłacić; wieś trafiła w końcu na licytację, w trakcie której nabył ją Ludwik von Hoym (2 czerwca 1791).

W roku 1851, w kilkadziesiąt lat po śmierci Paula von Wernera, jego wieloletnia służba w wojsku pruskim została upamiętniona osobną tabliczką, którą umieszczono na odsłoniętym wówczas w Berlinie pomniku z posągiem Fryderyka Wielkiego na koniu. Uchodziło to za ogromne wyróżnienie.

Z osobą generała von Wernera wiąże się kilka ciekawostek, z których dwie warto w tym miejscu przytoczyć.

Wiadomo, na przykład, że około 1760 roku rozpoczął on 10-letnie, nie uwieńczo­ne ostatecznie sukcesem starania o nabycie wsi Gierałtowice. Jednym z powodów tak długich zabiegów był zamiar, z jakim się wówczas nosił – chciał mianowicie założyć na terenach pomiędzy Przyszowicami a Gierałtowicami nowe miasto, które miało mieć status miasta prywatnego. Do realizacji tego projektu nie doszło, głów­nie ze względu na zdecydowany sprzeciw Mikołowa i Gliwic, których interesom powstanie takiego miasta mogłoby poważnie zaszkodzić.

Jednak znacznie większym powodem do chluby jest „literacka kariera” Paula von Wernera.

Otóż Gotthold Ephraim Lessing (1729-1781), niemiecki klasyk literatury, wybitny poeta, dramatopisarz oraz krytyk literacki, uważany za „odno­wiciela prozy niemieckiej”, uwiecznił osobę generała w jednej ze swych najbardziej znanych i cenionych komedii Minna von Barnhelm, czyli żołnierska dola, uznawanej dziś za pierwszą klasyczną niemiecką komedię narodową. Pan na Bujakowie był pierwowzorem wy­stępującej tam postaci „wachmistrza Paula Wernera”.

Jako sekretarz generała von Tauentziena, Lessing miał okazję widywać von Wernera, nie wiadomo jednak, czy była to tylko służbowa znajomość, czy może przyjaźń.

Minna von Barnhelm ukazała się po raz pierwszy w 1767 roku, a zatem mija właśnie 240 lat od chwili, gdy pan na Bujakowie i kilku innych wioskach wszedł na trwałe do historii niemieckiej literatury. Tylnym wejściem, co prawda, ale wszedł…

---

Źródła drukowane: [SZD0048]

• Biographisches Lexikon aller Helden und Militärpersonen welche sich in preussischen Diensten berühmt gemacht haben, A.B. König, Vol. IV, Berlin 1791.

• Braune Husaren. Geschichte des braunen Husaren-Regiments der friederizianischen Armee 1742-1807 und des jetzigen Husaren-Regiments von Schill (1. Schlesischen) Nr. 4 1807-1893, Hans Freiherr von Wechmar, Berlin 1893, s. 16-18.

• Bujaków. Monografia historyczna gminy i parafii, L. Musioł, Katowice 1995, s. 24-25.

• Historia miejscowości i parafii Bujaków, J. Kempa, G.B. Marek, Katowice 1995, s. 14-15.

• Literacka kariera pana na Bujakowie, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 02/2007 (191), II 2007, s. 35.

• Literacka kariera pana na Bujakowie – Suplement, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 04/2007 (193), IV 2007, s. 29.

• Paul Werner und Oberschlesien, T. Bronny [w:] „Mitteilungen des Beuthener Geschicht und Museumsvereins“ nr 5/6, 1924, s. 31.

• Z przeszłości Gierałtowic, H. Polak [w:] „Kroniki rybnickie”, Rybnik 1983, s. 77-102.