W 1561 roku, w znanej oficynie Johanna Creutziga w Nysie, opublikowana została najstarsza mapa Śląska wykonana w całości w oparciu o rzeczywiste pomiary terenowe. Autorem mapy był nyski mieszczanin i nauczyciel Martin Helwig (1516-1574), który dedykował ją przedstawicielowi miejscowego establishmentu o nazwisku Rehdiger.
Mapę Helwiga sporządzono dla celów dydaktycznych w skali 1:530.000 i z wykorzystaniem zanikającej już wówczas orientacji południowej, dlatego Górny Śląsk znalazł się u góry mapy, a Dolny – u dołu.
Było to dzieło przełomowe, o ogromnym znaczeniu dla ówczesnej kartografii. W ciągu kolejnych 250 lat mapa Helwiga doczekała się aż dziesięciu wydań, stanowiąc wzór dla poczynań licznych kartografów aż do połowy XVIII wieku. W przedmowie do szóstego wydania mapy z 1738 roku wybitny XVIII-wieczny badacz, Christian Runge, uznał ją nawet za „matkę wszystkich innych map Śląska”.
Niestety, miasto Mikołów (Mikolay, w niektórych wydaniach Mycolay) zostało umieszczone przez Helwiga po wschodniej stronie granicznej rzeki Brynicy, w sąsiedztwie Milowic, Będzina oraz Czeladzi, a więc w samym sercu Zagłębia. Los Mikołowa podzielił również Bieruń. W owym czasie Śląsk należał do Austrii, Zagłębie zaś – do Polski, był to więc błąd o zasięgu międzynarodowym. Błąd ten był następnie powielany w kolejnych wydaniach mapy.
Co więcej, w roku 1758 ukazała się w Augsburgu mapa Śląska autorstwa Tobiasa C. Lottera, na której dawny błąd Helwiga nie tylko nie został skorygowany, lecz nawet twórczo go rozwinięto. Oto bowiem Lotter, korzystając z różnych wersji wcześniej opublikowanych prac, na swojej mapie umieścił aż DWA miasta oznaczone nazwą „Mikołów” (Mikolau oraz Mikolay), przy czym obydwa umiejscowiono błędnie na terenie polskiego wówczas Zagłębia. Ich los ponownie podzielił też Bieruń. Natomiast w miejscu, w którym Mikołów powinien się znajdować, czyli na terenie pruskiego wtenczas Śląska, próżno by szukać miasta o tej nazwie. Jest tam Bytom, są Gliwice i Sośnicowice, jednak po Mikołowie – ani śladu. Kamień w wodę.
No tak, ale za to w Zagłębiu są aż dwa…
Źródła drukowane: [SZD0004]
• Dzieje Śląska w datach, A. Galas, A. Galas, Wrocław 2001, s. 104.
• Granice Śląska, R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Wrocław 1998. [X]
• Mikołów „cudownie rozmnożony”…, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 07/2006 (184), VII 2006, s. 15.
• Zarys dziejów kartografii śląskiej do końca XVIII w., J. Janczak, Opole 1976. [X]
