W latach 1986-1994 ukazała się w Mannheim 24-tomowa edycja niemieckiej encyklopedii Brockhaus Enzyklopädie, reklamowana przez wydawcę jako „wielkie reprezentatywne kompendium naszych czasów”.
Jest to dzieło zadziwiająco popularne, i to nie tylko w Niemczech. Niżej podpisany natknął się na tę właśnie edycję Brockhaus Enzyklopädie w kilkunastu bibliotekach miejskich i powiatowych na Górnym Śląsku, nie wyłączając Miejskiej Biblioteki Publicznej w Mikołowie.
W tym tak „wielkim i reprezentatywnym kompendium naszych czasów” nie mogło, co oczywiste, zabraknąć wzmianki o naszym Mikołowie. W tomie piętnastym, pod hasłem „NIKOLAI”, odnajdujemy lakoniczną notkę o treści:
„Nikolai, poln. Mikołów [mi’koŭuf], Stadt in der Wwschaft Katowice (Kattowitz), Polen, (1988) 36 800 Ew.; Elektromaschinenbau, Druckerein. – Das 1444 bezeugte Dorf N.[ikolai] wurde 1726 Stadt. Seit 1945 unter poln. Verwaltung, seit 1991 völkerrechtlich zu Polen”.
W przekładzie na język polski oznacza to:
„Mikołów, miasto w woj. katowickim, Polska, 36 800 mieszkańców (w 1988 roku); przemysł elektromaszynowy, drukarnia. – Poświadczona w 1444 wieś Mikołów stała się w 1726 miastem. Od 1945 pod polskim zarządem, od 1991 [należy] prawomocnie do Polski”.
Niestety, o ile informacje zamieszczone w części pierwszej – dotyczącej współczesności – są w miarę precyzyjne, o tyle druga część notki (historyczna) nie zawiera ANI JEDNEJ prawdziwej informacji, za to w dwóch krótkich zdaniach – obejmujących łącznie zaledwie 18 słów – autorom udało się pomieścić aż PIĘĆ fundamentalnych błędów, co już samo w sobie stanowi nie lada osiągnięcie.
A zatem:
- Mikołów był swego czasu grodem kasztelańskim (wzmiankowanym 1222-1260), później zaś miastem nowoustrojowym (oppidum, civitas), lokowanym około 1270 na tzw. prawie magdeburskim (niemieckim), NIGDY natomiast nie był wsią. A już tym bardziej nie był nią w XV wieku!
- Po raz pierwszy istnienie Mikołowa – i to od razu jako grodu kasztelańskiego – poświadczone zostało w dokumencie z 1222 roku, a następnie jeszcze kilkunastokrotnie na przestrzeni zarówno XIII, jak i XIV stulecia, m.in. w latach 1228, 1232, 1234, 1258, 1260, 1276, 1287, 1326, 1360, 1394, 1396. Również w początkach XV wieku nazwa Mikołowa pojawia się w dokumentach dosyć często (np. 1407, 1409, 1411 etc.). Natomiast w roku 1444, kiedy to według cytowanej encyklopedii pojawić się miała rzekomo pierwsza wzmianka o Mikołowie, nic szczególnego się tutaj nie wydarzyło…
- Mikołów posiadał status miasta już od chwili lokacji na prawie niemieckim, czyli od około 1270 roku. Podobnie jak wiele górnośląskich miast, rządził się on początkowo odpisem praw miejskich Raciborza, a w dniu 27 lipca 1547 roku otrzymał od barona pszczyńskiego Jana VI Thurzo własną ordynację miejską, potwierdzoną ponownie w 1563 roku przez barona Stanisława Promnitza. Przykładów na miejski charakter Mikołowa jest dosłownie bez liku: już w dokumencie uposażeniowym z 23 marca 1287 roku Mikołów określono mianem „miasto” (oppidum); ten sam dokument mówi też o dziedzicu Mikołowa oraz o istnieniu tutaj wójta miejskiego; najstarsza znana obecnie pieczęć miejska Mikołowa pochodzi z końca XV wieku; pierwszym znanym z imienia i nazwiska (ale nie pierwszym w ogóle) burmistrzem miasta był Jan Nowak, wzmiankowany w 1501 roku; i tak dalej, i tak dalej… W podanym w encyklopedii roku 1726, kiedy to Mikołów miał się ponoć przekształcić z wioski w miasto, był on już miastem od prawie 500 lat! A przy okazji, akurat w 1726 roku nic ciekawego się tutaj nie wydarzyło…
- Faktem jest, że wyrok niemieckiego Trybunału Konstytucyjnego z 1975 roku stanowił, iż „ziemie Rzeszy Niemieckiej [w granicach] z 31 grudnia 1937 roku na wschód od Odry i Nysy nie są definitywnie poddane obcej zwierzchności”, co w praktyce oznaczało, że tereny, które tuż przed wybuchem II wojny światowej należały do Niemiec, a po wojnie zostały Niemcom odebrane, w rozumieniu niemieckiego prawa nadal stanowiły terytoria niemieckie, tyle że pod obcym (polskim) zarządem. Dotyczyło to m.in. Dolnego Śląska oraz części Górnego Śląska (m.in. Opole, Gliwice, Bytom), a kwestię przynależności państwowej tych terenów rozstrzygnęło dopiero podpisanie przez Polskę i Niemcy traktatu pokojowego z dnia 14 listopada 1990 roku. To niemieckie spojrzenie na sprawę było może nieco jednostronne, lecz możemy przyjąć je do wiadomości. Tyle że Mikołów należał prawomocnie do Polski już od roku 1922 (na mocy decyzji Ligi Narodów z dnia 12 października 1921 roku, potwierdzonej 20.10.1921 roku przez Radę Ambasadorów), wchodząc w latach 1922-1939 w skład ówczesnego Województwa Śląskiego. A zatem nie dotyczył go ani wyrok niemieckiego Trybunału Konstytucyjnego, ani późniejszy traktat o wzajemnym uznaniu granic.
- Wspomniany traktat polsko-niemiecki podpisany został w roku 1990, a nie 1991. Wszedł on formalnie życie w roku 1992.
Niemiecka solidność jest wprost legendarna. Ale cóż, legenda, to w końcu tylko legenda…
Źródła drukowane: [SZD0062]
• Brockhaus Enzyklopädie in 24 Bänden, 19. Auflage, Band XV, Mannheim 1994. [X]
• Dzieje Śląska w datach, A. Galas, A. Galas, Wrocław 2001. [X]
• Entscheidungen des Bundesverfassungsgerichts, Verträge von Moskau und Warschau (Ostverträge), BVerfGE 40, 141, B. I.
• Historia Śląska, red. M. Czapliński, Wrocław 2002. [X]
• Kompendium pomyłek, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 07/2008 (208), VII 2008, s. 40.
• Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy, podpisany w Warszawie dnia 14 listopada 1990 r., Dziennik Ustaw RP, 1992, nr 14 poz. 54.
• Z przeszłości Mikołowa i jego okolicy, K. Prus, Katowice-Mikołów 1932. [X]
