W 1926 roku, w odrodzonej zaledwie kilka lat wcześniej Polsce, powstało wyjątkowe i monumentalne dzieło: Polska Deklaracja o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych.
W zamyśle inicjatorów tego niecodziennego przedsięwzięcia, Deklaracja miała uczcić 150. rocznicę powstania Stanów Zjednoczonych, będąc zarazem wyrazem wdzięczności polskiego społeczeństwa wobec USA za ich wkład w odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Dzieło to, obejmujące łącznie 30 tysięcy stronic pomieszczonych w 111 tomach, przygotowano pomiędzy kwietniem i lipcem 1926 roku. Zawiera ono uroczysty wstęp spisany w językach polskim i angielskim, po którym następują pozdrowienia i odręczne podpisy ponad 5 i pół miliona mieszkańców II Rzeczypospolitej. Warto w tym miejscu zauważyć, że stanowiło to wówczas niemal 20 procent całej ludności kraju!
Znajdziemy tam własnoręczne podpisy przedstawicieli wszystkich klas społecznych, zawodów, wyznań i narodowości, od prezydenta Ignacego Mościckiego i Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, poprzez członków polskiego rządu, Sejmu, Senatu, przedstawicieli poszczególnych szczebli administracji państwowej i samorządowej, licznych organizacji społecznych i kulturalnych, duchowieństwa, służb mundurowych, przedsiębiorców oraz kadry naukowej, aż po nauczycieli i uczniów polskich szkół.
Poszczególne karty, opracowywane z osobna i ręcznie zdobione przez każdą z zaangażowanych w ten projekt instytucji, to często prawdziwe dzieła sztuki. Jest to szczególnie zauważalne w przypadku kart przygotowywanych przez szkoły: można wręcz odnieść wrażenie, że prześcigały się one w oryginalności składanych życzeń i oprawy graficznej, chcąc w ten sposób wyróżnić się na tle pozostałych placówek. Sporą część wpisów opatrzono także pieczątkami i dziś stanowią one nieprzebrane wprost źródło wiedzy o używanych w okresie II RP stemplach i pieczątkach poszczególnych urzędów państwowych, władz miejskich i gminnych, kościołów i związków wyznaniowych, organizacji, stowarzyszeń i placówek oświatowych. Wiele kart ozdobiono też pocztówkami, zdjęciami klasowymi, a nawet wierszami.
W tej unikalnej pamiątce sprzed niemal 100 lat nie mogło, rzecz jasna, zabraknąć mikołowskich akcentów. Znajdziemy tam m.in. podpisy ówczesnych władz miasta Mikołowa, z burmistrzem Janem Kojem i przewodniczącym Rady Miejskiej Janem Ligoniem na czele (tom 2, s. 225), a także wielu zasłużonych mieszkańców Mikołowa, m.in. Konstantego Wolnego (tom 2, s. 211, 213), Konstantego Prusa (tom 2, s. 207), bp Teofila Bromboszcza (tom 2, s. 211) i ks. Emila Szramka (tom 2, s. 211).
Przede wszystkim jednak, Deklaracja zawiera podpisy nauczycieli i uczniów trzech mikołowskich szkół:
- Miejskiego Gimnazjum Klasycznego (tom 11, s. 431-432),
- Miejskiego Liceum Żeńskiego (tom 8, s. 443-444),
- Polskiej katolickiej 7-klasowej szkoły ludowej (tom 10, s. 67-71).
Dwie pierwsze szkoły połączyły się później w gimnazjum koedukacyjne, którego następcą jest obecne I Liceum Ogólnokształcące im. Karola Miarki w Mikołowie.
Na kartach opracowanych przez mikołowskie szkoły znalazło się łącznie ponad 700 podpisów, można więc śmiało powiedzieć, że większość rodowitych mikołowian bez trudu odnajdzie tam podpisy swoich przodków oraz bliższych i dalszych krewnych.
Jeszcze w 1926 roku cały komplet 111 tomów Polskiej Deklaracji o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych dostarczono do Białego Domu i przekazano na ręce ówczesnego prezydenta, Calvina Coolige’a. Jednak przez kolejnych siedem dekad Deklaracja pozostawała właściwie zapomniana i dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych odkryli ją ponownie pracownicy Biblioteki Kongresu USA; zdigitalizowano wtenczas pierwszych 13 tomów. W roku 2015 ruszył projekt „Klasa 1926”, którego celem była digitalizacja pozostałych 98 tomów Deklaracji; proces ten sfinalizowano dwa lata później. Cyfrowa wersja Deklaracji dostępna jest bezpłatnie na stronach Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych. Można również skorzystać z kopii opublikowanej w ramach polskojęzycznego projektu Nieskończenie Niepodległa – Polska 1926. Ta ostatnia wersja umożliwia cyfrowe przeszukiwanie całego zbioru według poszczególnych województw, powiatów, miejscowości oraz instytucji. Dokonano tam także opracowania około 300 tysięcy podpisów.
Źródła drukowane: [SZD0001]
• Polska Deklaracja o Podziwie i Przyjaźni 1926, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 10/2020 (355), X 2020, s. 26.
Źródła archiwalne:
• Polish Declarations of Admiration and Friendship for the United States, 1926, sygn. mss36483, Manuscript / Mixed Material, Library of Congress, USA.
