Swego czasu mikołowskie Planty obfitowały w urokliwe, stworzone dużym nakładem sił i środków zakątki, których nie powstydziłyby się największe nawet miasta. Jednym z takich właśnie miejsc był bez wątpienia „Ritter von Wechselmann Platz”, czyli Plac von Wechselmanna.
Plac ten powstał w roku 1899 i w początkach XX stulecia było to jedno z najpiękniejszych miejsc w Mikołowie. Główną jego ozdobą był usypany z ziemi i kawałków piaskowca kopiec o wysokości około 5-6 metrów. Z jednej strony – zapewne od strony potoku – kopiec ten został ścięty, w wyniku czego powstała kamienna ściana z wmurowaną tablicą pamiątkową o treści: „Ritter von Wechselmann Platz 1899”. Na szczycie porośniętego trawą kopca stał duży, wyrzeźbiony w kamieniu „puchar” zdobiony subtelnym ornamentem.
Pod ścianą ustawiono dwie ławeczki z oparciami, zaś pośrodku placu znajdowała się piękna, trzypiętrowa fontanna wykonana z metalu i otoczona niewysokim płotkiem.
Plac Rycerza von Wechselmanna na Plantach około 1900 r. Ze zbiorów Ryszarda Szendzielarza.
Niestety, w okresie międzywojennym placyk począł podupadać i fotografie z lat trzydziestych ukazują nam już tylko cień jego dawnej świetności: szczątki dawnej fontanny, prowizoryczne „ławeczki” z drewnianych bali, a nad nimi pozbawioną inskrypcji kamienną tablicę, z której wydrapano pieczołowicie cały niemieckojęzyczny napis. Smutny to widok…
Po II wojnie światowej dokończono dzieła zniszczenia: zlikwidowano wówczas wyłożony kamieniami kopiec, teren zniwelowano, a sam plac odszedł wkrótce w zapomnienie. Przez kolejnych kilkadziesiąt lat w żadnej z poświęconych miastu publikacji nie pojawiła się ani jedna wzmianka o jego istnieniu i dopiero tekst Ryszarda Szendzielarza opublikowany w 2007 roku na łamach „Gazety Mikołowskiej” przywrócił go mikołowskiej historiografii.
Warto jednak wyjaśnić, kim był ów tajemniczy Ritter von Wechselmann, któremu nasi przodkowie poświęcili ten urokliwy, parkowy zakątek.
Ignacy (węg. Ignacz) Wechselmann urodził się 22 września 1828 roku1 w Mikołowie, jako syn Moritza i Feigel Wechselmannów. Był on niemieckojęzycznym Żydem i pewne źródła sugerują nawet, że w dzieciństwie mógł nosić imię Icchak. Wykształcenie zdobywał w Berlinie, a po studiach zamieszkał w Wiedniu, gdzie został przyjacielem i asystentem architekta Ludwika Christiana Förstera (1797-1863). W roku 1856 przeniósł się do Budapesztu, gdzie w imieniu Förstera nadzorował budowę tamtejszej Wielkiej Synagogi. Wechselmann zaprojektował też większość monumentalnych budowli, jakie powstały w Budapeszcie w latach 1870-1890, a pośród jego prac odnajdujemy m.in. pałace, młyny, fabryki, kościoły, a także sławny Burg-Bazar.
Ignatz von Wechselmann w 1894 roku, portret pędzla Philipa Alexiusa de László. Obraz w zbiorach Węgierskiego Muzeum Narodowego w Budapeszcie.
W roku 1886 uhonorowany został Orderem Żelaznej Korony (Orden der Eisenkrone) trzeciej klasy, a w konsekwencji – wkrótce potem – otrzymał od cesarza Franciszka Józefa I węgierski tytuł szlachecki; upoważniało go to do używania przed nazwiskiem wyrazu „Ritter”.
Słabnący wzrok zmusił Wechselmanna do wycofania się z życia zawodowego, co nastąpiło w roku 1890. Już jako emeryt poświęcił się działalności charytatywnej, stając się wnet jednym z największych budapesztańskich filantropów.
Zmarł 17 lutego 1903 roku w Budapeszcie i został pochowany w okazałym rodzinnym grobowcu na tamtejszym cmentarzu żydowskim (Salgótarjáni úti Izraelita Temető). Spoczywa tam również jego żona, Sofie (węg. Zsófia) Wechselmann z d. Neuschloß. Małżeństwo było bezdzietne.
Grób Ignatza Wechselmanna oraz jego żony na cmentarzu żydowskim w Budapeszcie. Fot. Thaler Tamas, licencja Creative Commons.
W testamencie Wechselmannowie zapisali milion austriackich koron na zbudowanie Instytutu Niewidomych dla dzieci w Budapeszcie oraz dwa miliony koron dla zasłużonych nauczycieli szkół publicznych. Instytut otwarto w 1908 roku i do dziś nosi on imię fundatora; ceglany gmach wzniesiono w latach 1905-1908, a zaprojektował go architekt Béla Lajta (1873-1920). Zgodnie z wolą fundatora, połowa uczniów tej placówki (planowanej początkowo na 75 dzieci) miała być zawsze wyznania żydowskiego, druga połowa zaś – wyznania chrześcijańskiego. Administrowanie darowizną powierzono radzie złożonej z przywódców miejscowej gminy żydowskiej.
A zatem odsłonięcie tablicy na Placu von Wechselmanna w Mikołowie (1899) nastąpiło na cztery lata przed śmiercią wybitnego architekta. Czy wiązało się to z jakimś szczególnym wydarzeniem, przekazaną miastu darowizną lub jego ostatnim pobytem w rodzinnych stronach? Tego być może nie dowiemy się już nigdy…
Przypisy:
1) Praktycznie wszystkie źródła drukowane i internetowe podają następujące daty urodzin i śmierci Ignatza von Wechselmanna: ur. 1 stycznia 1828, zm. 17 stycznia 1903. Ta ostatnia data zaczerpnięta została najpewniej z notki biograficznej w The Jewish Encyclopedia z 1906 roku. Stoi to jednak w sprzeczności z datami umieszczonymi na jego oryginalnym nagrobku, gdzie wyryto odpowiednio: 22 września 1828 oraz 17 lutego 1903 roku.
Źródła drukowane: [SZD0036]
• Gdzie znajdował się plac rycerza von Wechselmanna?, R. Szendzielarz [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 10/2007 (199), X 2007, s. 29.
• Ignatz Wechselmann, I. Singer, L. Venetianer [w:] The Jewish Encyclopedia, New York – London 1906, vol. 12, s. 481.
• Plac Wechselmanna, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 11/2010 (236), XI 2010, s. 57.
• Wechselmann, Ignaz (Isaac) Ritter von (1828–1903), Baumeister [w:] „Österreichisches Biographisches Lexikon” 1815-1950, Bd. 16 (Lfg. 70, 2019), s. 34-35.
