Chyba każdy mieszkaniec naszego miasta (a miejmy nadzieję, że i powiatu) orientuje się z grubsza jak wygląda współczesny herb Mikołowa. Większość – a przynajmniej ci, którzy zdołali przebrnąć przez monografię Konstantego Prusa – zdołałaby również powiedzieć co nieco o jego dawnych formach: głowie rycerza widzianej z lewego profilu (a nie na wprost, jak dzisiaj), z rajerem z czaplich piór zamiast 4 piór strusich, etc.
Niewielu natomiast potrafiłoby odpowiedzieć na pytanie, jak wyglądały herby dawnych wiosek, wchodzących obecnie w skład Mikołowa w charakterze jego sołectw.
Stosunkowo najmniej trudności pytanie to sprawiłoby zapewne w odniesieniu do Bujakowa, gdyż jego herb (postać św. Mikołaja – patrona tamtejszego kościoła – w stroju biskupim) pojawia się tu i ówdzie przy różnych okazjach; można też spotkać go w dostępnej obecnie literaturze, np. w monografii Bujakowa z 1995 roku.
Jednakże w przypadku pozostałych mikołowskich sołectw – Borowej Wsi, Kamionki, Mokrego, Paniów oraz Śmiłowic – chyba wszyscy ich mieszkańcy (o innych mikołowianach nawet nie wspominając) gotowi byliby przysiąc, że nigdy żadnego herbu swojej miejscowości na oczy nie widzieli. I zapewne mieliby rację.
Czy oznacza to jednak, że wioski te nie posiadały nigdy własnego herbu?
W 1939 roku, nakładem Instytutu Śląskiego, ukazała się w Katowicach 344-stronicowa książka napisana przez Mariana Gumowskiego (1881-1974) i zatytułowana Herby i Pieczęcie Miejscowości Wojew. Śląskiego z 438 rycinami. Pozycja ta, choć tak cenna dla historiografii regionu, a przy tym znakomicie napisana i udokumentowana, wydaje się być obecnie całkowicie zapomnianą.
Zapewne jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest jej mała dostępność, bowiem pracę Gumowskiego odnaleźć dziś można zaledwie w kilku – kilkunastu instytucjach na Śląsku, i to pod warunkiem, że się wie gdzie i czego szukać. Niewielu więc do niej dociera.
A szkoda, bo uważna lektura wspomnianej książki przysporzyłaby osobie zainteresowanej historią miasta wielu radosnych (bo niespodziewanych) odkryć.
Nie dość na tym, że Gumowski opisuje tam pieczęć herbową Mikołowa o wiele starszą od wzmiankowanej przez Konstantego Prusa pieczęci z 1589 roku, to jeszcze wymienia, opisuje, a nawet prezentuje w formie graficznej dawne herby mikołowskich sołectw!
Poniżej przedstawione zostały wszelkie informacje dotyczące herbów i pieczęci mikołowskich sołectw oraz ich wizerunki zawarte w książce Mariana Gumowskiego (uwagi w kwadratowych nawiasach pochodzą ode mnie).
BOROWA WIEŚ – wieś pow. pszczyńskiego, posiada godło własne, od nazwy miejscowości urobione, a wyobrażające wieś wśród boru. Widać to na pieczęci z początków XIX wieku, która przedstawia 4 domki rozmieszczone między 6 drzewami, oraz nosi napis: NEUDORFER GEMEIN. SIEGEL / PLESSNER / KREIS (30 m/m). Wyciśnięta jest na dokumencie z 1854 r. w Archiwum Śląskim. Pieczęć dziś [1939 r.] używana z polskim napisem Gmina / Borowa Wieś / powiat pszczyński (27 m/m) nie ma już godła żadnego na stemplu. Wymieniony herb, oddany w kolorach, może mieć zielone drzewa, czerwone dachy i niebieskie domy na tle białym. [s. 37]
BUJAKÓW – wieś w pow. rybnickim, dawniej do pow. zabrzeskiego [tj. zabrskiego] należąca, posiada kościół parafialny św. Mikołaja i dlatego figurę tego św. patrona obrała sobie za godło herbowe. Znamy 2 pieczęcie gminne, na których widoczny jest ten święty jako biskup, ubrany w szaty pontyfikalne, z infułą na głowie i pastorałem w ręce. Jedna z pieczęci pochodzi jeszcze z połowy XIX wieku i ma napis niemiecki: * GEMEINDE BUJAKOW * / KREIS ZABRZE (27 m/m), a wyciśnięta jest na dokumentach z 1875 i 1881 w Archiwum śląskim. Druga jest pieczęcią dziś [1939 r.] używaną, zapewne w 1921 r. sprawioną i nosi napis polski: GMINA BUJAKÓW ) POWIAT RYBNICKI (29 mm). Występujący tu herb, jeżeli pokryjemy barwami, możemy mieć biskupa w białe szaty odzianego, ze złotą infułą i złotym pastorałem, na tle niebieskim. Inne pieczęcie gminne dziś [1939 r.] używane są już czysto napisowe. [s. 44-45]
KAMIONKA – wieś w pow. pszczyńskim, pieczętowała się herbem, wyobrażającym dom z trójkątnym dachem, stojący jakby na stopniach z drzewem u boku. Godło takie widoczne jest na pieczęci gminnej z XVIII wieku pochodzącej, która nosi napis: KAMIONKA GEMEINE SIG ) PLESSNER / CREYS (30 mm). Odcisk jej znalazł się w zbiorze p. wiz. Musioła. Herb ten oddany w kolorach może mieć zielone drzewo i murawę na stopniach, czerwony dom i białe tło. [s. 114]
MOKRE – gmina wiejska w pow. pszczyńskim, posiada herb wyobrażający studnię wiejską z żórawiem. Widać go na pieczęci gminnej pochodzącej z XVIII wieku, która nosi napis: MOKRAU GEM: SIG: / PLESSNER / CREYS (25 mm) i znalazła się na dokumentach z 1861 i 1863 w Archiwum śląskim (porównaj fig.). Pieczęć najnowsza [sprzed 1939 r.] herbu tego już nie posiada, lecz zadowala się samym napisem: GMINA / MOKRE SL: / Pow. Pszczyński (35 mm). Istnieją dwie tego rodzaju polskie pieczęcie z XX wieku (35 i 34 mm) z tym samym napisem, chociaż z innymi czcionkami i innymi ornamentami w środku. Miarodajną jest wobec tego pieczęć pierwsza i herb wyżej opisany, który oddany w barwach może mieć białe wiadro, złote drzewca żórawia, biało cembrowaną studnię i niebieskie tło. [s. 182]
PANIOWY – gmina wiejska w pow. pszczyńskim, należąca dawniej do pow. bytomskiego, potem po r. 1873 do pow. zabrskiego, a w latach 1921-24 do rudkiego [tj. rudzkiego]. Herbu własnego nie posiada, lecz na swoich pieczęciach ma tylko napis. Jedna z nich, sprawiona w 1837 r., ma 5 wierszy napisu: GEMEINDE / GROSS / PANIOW / 1837. / BEUTHNER KREIS (27 mm) i znalazła się na dokumencie z 1869 r. w Archiwum śląskim. Druga pochodzi z ostatnich czasów, ma napis: Zarząd gminny / PANIOWY / Pow. Pszczyński (30 mm), a powstała w 1924 r. i jest do dziś dnia [1939 r.] w użyciu. [s. 207-208]
ŚMIŁOWICE – wieś w pow. pszczyńskim, posiada herb własny z wyobrażeniem stojącego żołnierza z szablą przy boku i dzidą w ręce, a obok małego grajka ze skrzypkami (?). Tak widzimy na pieczęci gminnej z XVIII wieku pochodzącej, która ma napis: SMILOWITZ GEM.S. ) PLESSNER / CREYS (24 mm) i znalazła się na dokumencie z 1861 r. w Archiwum śląskim. Następne pieczęcie, zarówno niemiecka jak i polska, są już bezherbowe i mają sam napis na sobie. Jedna ma: GEMEINDE / SMILOWITZ / KR. PLESS (23 mm). Druga powstała po 1921 r., nosi napis: GMINA / SMIŁOWICE / Pow. Pszczyński (32 mm) i jest do dziś dnia [1939 r.] w użyciu. Herb na XVIII-wiecznej pieczęci widoczny, może być oddany w kolorach i może mieć złotego żołnierza i białego grajka na tle niebieskim. [s. 257]
Z powyższego cytatu wynika, iż Gumowski nie napotkał nigdzie herbu wsi Paniowy. Skoro jednak Paniówki (czyli dawne Małe Paniowy) swój herb posiadały, nie ulega chyba wątpliwości, iż Paniowy (dawniej Wielkie Paniowy), starsze, większe i swego czasu znacznie bardziej ludne od Paniówek, a przy tym stanowiące przez stulecia centrum parafii, do której Paniówki aż do XX wieku należały, nie mogły być od tych ostatnich gorsze.
Źródła drukowane: [SZD0024]
• Herby i Pieczęcie Miejscowości Wojew. Śląskiego z 438 rycinami, M. Gumowski, Katowice 1939, s. 37, 44-45, 114, 182, 207-208, 257.
• Historia miejscowości i parafii Bujaków, J. Kempa, G.B. Marek, Katowice 1995, s. 40.
• Z przeszłości Mikołowa i jego okolicy, K. Prus, Katowice-Mikołów 1932, s. 251-253 i po s. 292.
• Zapomniane herby mikołowskich sołectw: A co z Panowami?, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 09/2004 (162), IX 2004, s. 26-27.
