Franciszek Mrowiec urodził się dnia 27 września 1892 roku na Kamionce, jak syn Jana Mrowca rodem z Piotrowic i pochodzącej z Kamionki Krystyny z d. Borkowy. W niektórych dokumentach nazwisko jego matki zapisywano również w zniekształconej, lecz często używanej w języku potocznym formie „Zborek”.
Żoną Franciszka Mrowca była Otylia z d. Manowska (1886-?), córka Franciszka i Franciszki Manowskich, spadkobierców starego gospodarstwa Manowskich. Był on zarazem szwagrem Cecylii z d. Manowskiej i jej męża Antoniego Tabora, którzy byli następcami Manowskich na wspomnianym gospodarstwie oraz właścicielami funkcjonującej tam gospody.
W okresie międzywojennym Franciszek Mrowiec był aktywnym działaczem kilku lokalnych organizacji społeczno-kulturalnych, przez pewien czas zasiadał również we władzach gminnych Kamionki.
Jako były powstaniec, w początkach okupacji hitlerowskiej (1939) Franciszek Mrowiec został na jakiś czas aresztowany, a informację o tym fakcie odnaleźć można w częściowo zachowanych dziennikach wojennych (Kriegstagebücher), prowadzonych przez policję ochronną (Schutzpolizei) w Mikołowie i Tychach. Pod datą 18 października 1939 roku zapisano tam:
„Powstaniec Franciszek Mrowiec z Mikołowa-Kamionki został przekazany do obozu powstańczego w Nieborowicach. Prawdopodobnie miał on aktywnie uczestniczyć we wszystkich 3 powstaniach”.
Ostatecznie jednak udało mu się powrócić szczęśliwie do domu.
Zmarł dnia 1 czerwca (wg części dokumentów 2 czerwca) 1961 roku i pochowany został na cmentarzu parafialnym w Mikołowie; w tym samym grobie spoczęli także jego teściowie i żona.
Sklep kolonialny przy ulicy Kościuszki
Na terenie Kamionki Franciszek Mrowiec prowadził w zasadzie dwa różne sklepy.
Pierwszy z nich – starszy – mieścił się w istniejącym do dziś domu przy obecnej ul. Kościuszki nr 36 i był to pierwszy sklep kolonialny na terenie Kamionki.
Na przełomie XIX i XX wieku posesja ta stanowiła jeszcze własność Franciszka Manowskiego, naczelnika gminy Kamionka w latach 1895-1910. Ten z kolei nabył ją prawdopodobnie około 1880 roku, bowiem do tego czasu zamieszkiwał wraz z rodziną w Piotrowicach, o czym świadczą m.in. wpisy w rejestrach Urzędu Stanu Cywilnego dotyczących narodzin i śmierci kilkorga spośród jego dzieci.
Nie wiemy dziś dlaczego Franciszek Manowski – rodowity kamionczanin, syn i brat kamionkowskich karczmarzy, wywodzący się z jednego z najstarszych tutejszych gospodarstw (nr 17) – mieszkał w tym czasie poza Kamionką; być może miało to związek z jego pracą.
Nie mamy także pewności, do kogo omawiana posesja należała przedtem; można jednak przypuszczać, że stanowiła ona niegdyś część gospodarstwa Manowskich, z którego gruntami do niedawna jeszcze zresztą sąsiadowała.
W zbiorach Archiwum Państwowego w Pszczynie zachowała się księga katastralna Kamionki z lat 1895-1909. Z zamieszczonych tam zapisów wynika, że na przełomie XIX i XX wieku omawiana tutaj posesja – będąca już wówczas własnością Franciszka Manowskiego – nosiła numer 85 wg starej numeracji ksiąg gruntowych Śmiłowic. Ten stosunkowo wysoki numer oznacza, że utworzenie działki nastąpiło dosyć późno, co najmniej kilkanaście lat po roku 1850 (numerem najwyższym był wtenczas nr 55). Wydaje się zatem, że do wydzielenia kawałka gruntu i utworzenia osobnej działki budowlanej mogło dojść właśnie około roku 1880, gdy Manowski powrócił na stałe z Piotrowic. Powrót ten potwierdzają liczne wpisy w Urzędzie Stanu Cywilnego; wynika z nich także, że pełnił on wówczas funkcję strażnika kolejowego.
Z kolei według nowszych numeracji, wprowadzonych prawdopodobnie w 1895 roku wraz z założeniem cytowanego katastru, sam budynek mieszkalny oznaczony był numerem 11, zaś parcela nosiła numer 49. W tym też okresie do posesji należało 2,4 ha gruntu.
Franciszek Manowski zmarł w 1919 roku, a dom odziedziczyła jego córka Otylia oraz jej mąż, Franciszek Mrowiec. W tym przejętym po teściu budynku Franciszek Mrowiec uruchomił swój sklep kolonialny. Dokładna data powstania tego sklepu nie jest znana, z pewnością jednak działał on już w latach dwudziestych XX wieku, uwzględniono go m.in. w Księdze Adresowej Polski z 1929 roku.
Jednakże jeszcze przed wybuchem II wojny światowej (prawdopodobnie około 1930 roku) Franciszek Mrowiec sprzedał posiadłość przy ulicy Kościuszki, nabywając w zamian budynek dawnego myta przy skrzyżowaniu obecnych ulic Katowickiej i Kościuszki; tam też przeniósł wówczas swój sklep.
Sam budynek najstarszego kamionkowskiego sklepu przetrwał do dziś, pełniąc nawet przez pewien czas funkcję prowizorycznego probostwa.
Budynek przy ul. Kościuszki 36, zwany dawniej „Starą Farą”; widok od frontu. Przybudówka z lewej strony jest młodsza od samego budynku. Przy płocie widoczna kapliczka skrzynkowa. Fot. A.A. Jojko (2005)
Otóż w 1978 roku dotychczasowy proboszcz mikołowski, ks. Józef Smandzich (1911-1993), przeszedł na emeryturę i zamieszkał na Kamionce, w zakupionym w tym celu domu przy ulicy Kościuszki 36. Wraz z nim w budynku poczęli także zamieszkiwać kolejni proboszczowie ustanowionej w tym samym czasie parafii św. Urbana, a sam budynek kamionczanie zwali wtenczas „farą”, co w dialekcie śląskim oznacza probostwo (farorz = proboszcz).
Stan taki trwał przez kolejnych 10 lat, aż do chwili oddania do użytku nowego probostwa; po jego wzniesieniu tymczasową plebanię poczęto niekiedy określać jako „stara fara”.
Po śmierci ks. Józefa Smandzicha posesję przejęli jego krewni, państwo Maria i Klaudiusz Meliccy.
Sklep kolonialny w budynku myta
Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, prawdopodobnie około 1930 roku, Franciszek Mrowiec zlikwidował dotychczasowy sklep przy dzisiejszej ulicy Kościuszki nr 36, przenosząc go do znacznie przestronniejszego, nieistniejącego już od dawna budynku myta, który znajdował się wówczas przy skrzyżowaniu obecnej ulicy Katowickiej z ulicą Kościuszki, po jego północno-zachodniej stronie.
Budynek myta na Kamionce w początkach XX wieku, gdy opłaty za korzystanie z szosy były nadal pobierane. Fragment starej pocztówki. Ze zbiorów Romualda Targiela.
Był to wysoki, piętrowy dom z wypalanej cegły, o dwuspadowym dachu krytym dachówką. Ten wzniesiony w 1904 roku bydynek służył pierwotnie jako myto drogowe, czyli punkt poboru opłat za korzystanie ze zbudowanej w latach 1879-1880 szosy Katowice-Mikołów. W takim właśnie charakterze został on uwieczniony na najstarszej znanej dziś pocztówce Kamionki, z której pochodzi zamieszczona powyżej fotografia. W okresie międzywojennym opłaty te zostały definitywnie zniesione.
Artykuł powiązany:
Po przeniesieniu tam sklepu kolonialnego Franciszka Mrowca, usunięto dwa okna na partrze budynku wraz z otaczającym je fragmentem muru i w ten sposób utworzono wejście do sklepu od strony szosy oraz dużą witrynę sklepową. W takim też kształcie sklep Mrowca pamiętają jeszcze starsi kamionczanie.
Budynek myta wraz z funkcjonującym w nim sklepem Franciszka Mrowca istniał do lat sześćdziesiątych XX wieku. Podobnie jak kilka innych zabudowań na terenie Kamionki, został on ostatecznie rozebrany około 1966 roku, co wiązało się z ówczesną przebudową oraz poszerzaniem szosy, czyli obecnej ulicy Katowickiej. Stosunkowo wąską dotąd szosę przekształcono wtedy w używaną do dziś, czteropasmową drogę szybkiego ruchu.
W miejscu dawnego sklepu znajduje się obecnie skrajny pas jezdni oraz chodnik dla pieszych.
Warto w tym miejscu zauważyć, że w 1931 roku powstał na Kamionce jeszcze jeden sklep kolonialny, uruchomiony wraz z piekarnią przez innego potomka rodu Manowskich, Jana Tabora. Jest to już jednak temat na osobną opowieść.
Artykuł powiązany:
Źródła drukowane: [SZD0074]
• Kamionka. Monografia historyczna, A.A. Jojko, Mikołów 2006, s. 280-285, 401-405, 407-408.
• Tychy. Zarys rozwoju miasta i powiatu, red. J. Kantyka, Katowice 1975, s. 350.
Źródła archiwalne:
• Gebaudesteuerrole des Gemeindebezirks Kamionka, 1895-1909, sygn. Kataster Pless 102, Archiwum Państwowe w Katowicach, oddział w Pszczynie.
