Po tym, jak w grudniu 2005 roku na frontonie siedziby Rady Dzielnicy Kamionka pojawił się kolorowy, podświetlany herb, wiele osób – w tym także spoza Kamionki – zwracało się do mnie z prośbą o wyjaśnienie jego pochodzenia. Prośbom tym czynię niniejszym zadość.
Wykorzystywana obecnie forma herbu opiera się na czarno-białym odrysie, wykonanym – zapewne w oparciu o oryginalną pieczęć herbową – przez Mariana Gumowskiego i zamieszczonym w jego książce z 1939 roku, zatytułowanej: Herby i Pieczęcie Miejscowości Wojew. Śląskiego. Kwestia ta została już swego czasu omówiona przeze mnie na łamach „Gazety Mikołowskiej”.
Artykuł powiązany:
Marian Gumowski (1881-1974) był zasłużonym muzeologiem, numizmatykiem i historykiem, jednym z najwybitniejszych znawców polskiej sfragistyki i heraldyki. Niestety, w swej książce nie zamieścił on reprodukcji kamionkowskiej pieczęci gminnej, ograniczając się jedynie do zaprezentowania odrysu herbu, zacytowania napisu i podania średnicy tłoka. Odnosząc się do wsi Kamionka, stwierdził on:
„KAMIONKA – wieś w pow. pszczyńskim, pieczętowała się herbem, wyobrażającym dom z trójkątnym dachem, stojący jakby na stopniach z drzewem u boku. Godło takie widoczne jest na pieczęci gminnej z XVIII wieku pochodzącej, która nosi napis: KAMIONKA GEMEINE SIG ) PLESSNER / CREYS (30 mm). Odcisk jej znalazł się w zbiorze p. wiz. Musioła. Herb ten oddany w kolorach może mieć zielone drzewo i murawę na stopniach, czerwony dom i białe tło”.
W oparciu o odrys Gumowskiego oraz powyższy opis, pan Michał Pienta z Urzędu Miasta Mikołowa sporządził barwną wersję herbu. Należy jednak zaznaczyć, iż sugestie dotyczące możliwej kolorystyki kamionkowskiego herbu Marian Gumowski oparł wyłącznie na swoim doświadczeniu i znajomości zasad heraldyki, nie zaś na barwach rzeczywiście w przeszłości wykorzystywanych, tych bowiem znać nie mógł: do dyspozycji miał on jedynie czarno-biały odcisk pieczęci herbowej Kamionki. Zresztą, herby gminne były pierwotnie wykorzystywane w zasadzie wyłącznie na pieczęciach, te zaś nie posługiwały się kolorami; bardzo możliwe więc, że barwna wersja tego herbu nigdy wcześniej nie istniała.
Pieczęć herbową Kamionki – a zarazem i sam herb – Gumowski datuje na XVIII wiek, jednak datowanie to jest ponad wszelką wątpliwość błędne, o czym nieco później. Pomyłka wybitnego heraldyka wynikła zapewne z faktu, że nie znając historii Kamionki, był on zmuszony oprzeć się jedynie na wyglądzie kamionkowskiej pieczęci, ten zaś – istotnie – nawiązywał bezpośrednio do XVIII-wiecznego wzorca.
Wzorzec ten powstał wkrótce po przejęciu Śląska przez Królestwo Pruskie (1742) i aż do połowy XIX wieku wykorzystywany był w niemal wszystkich wsiach powiatu pszczyńskiego. Wyrazy „powiat pszczyński” zostały tutaj zapisane w charakterystycznej i nietypowej (archaicznej) formie PLESSNER CREYS. Późniejsze typy pieczęci gminnych nosiły już napisy z niemieckim wyrazem „powiat” w postaci „Kreiss” albo „Kreis”, z reguły też całej tej nazwy nie zapisywano w formie „Plessner Kreis” (Powiat pszczyński), lecz „Kreiss Pless” (Powiat Pszczyna).
Jako doskonały przykład posłużyć mogą tutaj pieczęcie trzech wsi położonych w granicach dawnej parafii mikołowskiej: Łazisk Górnych, Łazisk Średnich i Łazisk Dolnych:
Tak więc przez ponad sto lat wszystkie gminy wiejskie w powiecie pszczyńskim posługiwały się niemal identycznymi pod względem formy pieczęciami herbowymi; zmieniały się w nich jedynie herby (pośrodku pieczęci) oraz nazwy gmin (w górnym napisie).
Dysponując przekazanymi przez Gumowskiego informacjami oraz wiedzą na temat typowej dla tamtego okresu formy pieczęci gminnych na terenie ówczesnego powiatu pszczyńskiego, możemy pokusić się o podjęcie próby rekonstrukcji przybliżonego wyglądu dawnej pieczęci wsi Kamionka.
Rekonstrukcja prawdopodobnego wyglądu pieczęci herbowej Kamionki w oparciu o opis M. Gumowskiego.
Po lewej: forma pozytywowa, czyli wygląd odcisku pieczęci w laku, gdzie elementy rysunku byłyby wypukłe.
Po prawej: forma negatywowa, w przypadku, gdyby odcisk tłoka wykonany został z użyciem tuszu.
Jednak zarówno pieczęć gminna Kamionki, jak i jej herb, z całą pewnością nie mogły powstać w XVIII wieku.
Owszem, osadnictwo na obszarze Kamionki rozpoczęło się już w pierwszej połowie tegoż stulecia: pomiędzy rokiem 1724 a 1732 na niezamieszkałym dotąd terenie powstało pierwszych 10 gospodarstw chałupniczych, których właścicielami byli: Witek Wieczorek, Jonek Hannok, Jonek Kubisty, Jacob Balcarek, Paul Golda, Błażek Chorzuś, Franek Polok, Martin Furgoł, Adam Knapp i Woytek Pospiech. Z biegiem lat liczba gospodarstw stopniowo wzrastała.
Jednak w tamtym czasie późniejsza Kamionka stanowiła jeszcze część dużego śmiłowickiego przysiółka, określanego z niemiecka mianem Dzietzkowitz (łac. Diecovice) i stanowiącego pozostałość po istniejącej tu przed wiekami wsi Dzierżkowice (łac. Dirscovicz, wzmiankowana 1287-1527).
W wiek dziewiętnasty Kamionka wkroczyła już, co prawda, pod własną nazwą (pod koniec XVIII wieku przysiółek Dzietzkowitz rozpadł się na dwie części: Retę Śmiłowicką oraz Kamionkę), lecz wciąż jeszcze jako niewielki, należący do wsi Śmiłowice przysiółek.
Dopiero w roku 1812 grupa gospodarzy – mieszkańców przysiółka Kamionka – zażądała odłączenia go od Śmiłowic i utworzenia samodzielnej gminy. Jeszcze w tym samym roku żądanie to zostało spełnione; pierwszym wójtem nowo ustanowionej gminy wiejskiej Kamionka został miejscowy karczmarz, Woitek Gołosz alias Gałka (ok. 1758-1824), zaś obok wójta w skład pierwszego kamionkowskiego Sądu Miejscowego (Ortsgericht) weszli także: Witek Hannok alias Słomianny, Bartek Kubista alias Gałka, Matusz Balcarek alias Wolny oraz Anton Cichy alias Thorz.
A zatem nadanie Kamionce jej własnego herbu oraz herbowej pieczęci gminnej nastąpić mogło najwcześniej w roku 1812. Stało się to zapewne wkrótce po utworzeniu gminy, niemal na pewno za rządów jej pierwszego wójta (funkcję tę pełnił on w latach 1812-1818). Z kolei organem nadającym herb był tu prawdopodobnie książę pszczyński (w latach 1797-1818 był nim Fryderyk Ferdynand książę von Anhalt-Coethen), gdyż zarówno Śmiłowice, jak i Kamionka były wówczas wsiami kameralnymi. Z pewnością też decyzja ta wymagała zatwierdzenia ze strony pruskiej administracji państwowej, reprezentowanej przez landrata (starostę) pszczyńskiego, względnie przez władze regencji opolskiej.
W II połowie XIX wieku kolejne gminy w ówczesnym powiecie pszczyńskim zaczęły rezygnować z posługiwania się pieczęciami herbowymi, zastępując je stopniowo bezherbowymi odpowiednikami. W przypadku Kamionki nastąpiło to w 1864 roku. Wkrótce też herb wsi uległ – na ponad stulecie – całkowitemu zapomnieniu; podobnie zresztą stało się w przypadku pozostałych mikołowskich sołectw, z chlubnym wyjątkiem Bujakowa.
Symbolika kamionkowskiego herbu pozostaje tajemnicą, nie wiemy bowiem, czy poszczególne jego elementy traktować należy w sposób symboliczny, czy też należy doszukiwać się w nich bardziej konkretnych znaczeń. W tym pierwszym przypadku, dom z trójkątnym dachem mógłby symbolizować po prostu osadę (wieś), zaś wzniesienie i drzewo – topografię okolicznych terenów, co w przypadku Kamionki oznaczać mogło jedynie porosłe lasem wzgórze Kamionka. Z dzisiejszej perspektywy taka właśnie interpretacja sprawia wrażenie najbardziej logicznej i przekonującej.
Z drugiej jednak strony, herb ten może również stanowić echo odległych w czasie i nie znanych nam już dzisiaj wydarzeń, lub też wiązać się z jakimś lokalnym, nie przechowanym w zbiorowej pamięci mieszkańców podaniem.
Kontynuacja tematu:
Źródła drukowane: [SZD0060]
• Herby i Pieczęcie Miejscowości Wojew. Śląskiego z 438 rycinami, M. Gumowski, Katowice 1939, s. 114.
• Kamionka. Monografia historyczna, A.A. Jojko, Mikołów 2006, s. 13-21, 25-30.
• Łaziska Górne: Siedem wieków historii, red. A. Stępniak, Katowice 1986, po s. 96.
• Pieczęć herbowa Kamionki odnaleziona. Gospodarstwo zniszczone przez potężną wichurę, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 11/2006 (188), XI 2006, s. 43.
• Zapomniane herby mikołowskich sołectw. A co z Paniowami?, A.A. Jojko [w:] „Gazeta Mikołowska” nr 09/2004 (162), IX 2004, s. 26-27.
